Stefan Zweig: Montaigne. Athenaeum. 126 pagina’s
Waar je bij het lezen van Montaigne vooral toe wordt aangezet is te willen leven zoals hij; mild, tolerant, open naar anderen, vrij van politiek noch ideologie.
Tegelijkertijd heeft Montaigne, zoals Zweig hem omschrijft bepaalde
onhebbelijke trekjes; in zijn zoektocht naar zijn essence (essentie), sluit hij
zich af van de wereld, bemoeit zich niet meer met zijn huishouden en
gezinsleden en is alleen maar aan het lezen.
"Boeken zijn de beste proviand op deze wereldreis." Montaigne is een
'casual reader'; wanneer een boek niet bevalt slaat hij de passage over of legt
het boek aan de kant. "Als ik ergens geen plezier in heb dan lukt het
niet." Hij maakt notities van wat hij leest, onderstreept passages en
noteerd achterin het boek de datum waarop hij het heeft uitgelezen Hij begint
zijn gedachten op te schrijven maar vindt zichzelf geen schrijver Hij is
slechts 'reflechiseur', weerspiegelaar.
Als 'pensee vagabonde' heeft hij maar 1 middel tot zijn beschikking om zijn
droombeelden en mijmeringen vast te houden, die hem golf na golf overspoelen;
ze op te schrijven in de kantlijn, of op de laatste pagina van het boek dat hij
op dat moment aan het lezen is. Na 10 jaar afzondering komt hij weer uit zijn
toren en maakt een reis naar Italie via de Duitse landen.
Toch blijft hij enigszins wereldvreemd; en slaat zelfs op de vlucht. Wanneer de
pest uitbreekt in Bordeaux, de stad waarvan hij op dat moment burgemeester is.
Montaigne is een biografie en tegelijkertijd ook Zweig's autobiografie.
Zweig probeerde ook de menselijkheid van zijn hart ongeschonden te houden/ te
behouden, temidden van beestachtigheid toen hij bezig was aan dit boek Hij
zocht naar manieren om zijn essence in stand te houden, terwijl om hem heen de
wereld uitelkaar aan het vallen was. Hij hoopte een manier hiertoe, te vinden
bij de humanist uit de zestiende eeuw.
Als Jood moest hij zijn geboorteland Oostenrijk ontvluchten voor de Nazi's, die
steeds meer beperkingen oplegden aan deze bevolkingsgroep. Samen met zijn vrouw
verruilde hij zo voor het uitbreken van de Tweede wereldoorlog Oostenrijk voor
Engeland. Maar hier kon hij niet aarden. Via de Verenigde Staten kwam hij in
Brazilie terecht, waar ze zich in Petropolis vestigden.
Overal in Europa werd het wurgkoord om de nek van de ongewensten steeds
strakker aangetrokken. Omdat de machthebbers nu eenmaal niet van de ene op de
andere dag miljoenen de dood in konden drijven, werd het moordplan stap voor
stap uitgevoerd. Steeds verder werden de ongewensten afgezonderd van de rest
van de maatschappij. Zweig wist dit dreigende gevaar voor te blijven, maar
ondanks dat voelde hij zich steeds meer in het nauw gedreven. Vlak na het
voltooien van het manuscript benamen hij en zijn vrouw zich van het leven.
Montaignes onverstoorbare zoektocht naar hoe werkelijk te leven en de manier
waarop hij dit benaderde; tolerant en met aandacht voor het leven om hem heen,
heeft Zweig uiteindelijk niet de kracht gegeven om zijn menselijkheid te
behouden. Met zijn zelfgekozen dood gaf Zweig zijn essentie uiteindelijk prijs
aan de beestachtigheid.